De lijnen in de digitale democratie zijn kort en lopen niet meer per se via politieke partijen. Om niet op een zijspoor te belanden zouden die optimaal gebruik moeten maken van Internet. Met hun huidige websites doen ze zich echter tekort, zo blijkt uit een vergelijkend onderzoek van een politicoloog/communicatie-adviseur.
Ongeveer vijf miljoen Nederlanders hebben nu toegang tot Internet. Het is een vanzelfsprekend en niet-meer-weg-te-denken onderdeel van ons dagelijks leven. Boeken bestellen, corresponderen, bankieren, reizen boeken, belastingaangifte doen, vrienden feliciteren met hun verjaardag, radio luisteren en TV kijken, je doet het via het Internet. De ontwikkelingen op ICT-gebied zullen ook hun impact hebben op de politiek. Praten met politici, debatteren, mensen mobiliseren voor of tegen een bepaald issue, campagne voeren, stemmen. In de digitale democratie gaat het allemaal via Internet. Voorproefjes zijn te vinden op http://www.referendum.nu (online discussie met politici), http://www.weerwoord.com (politiek discussieforum), http://www.strop.nl (actie tegen pedofilie) en http://www.rogervanboxtel.nl (discussiëren met de minister).
Korte lijnen
De digitale democratie heeft, vergeleken met de conventionele, een direct karakter. In de conventionele, representatieve democratie fungeerde de politieke partij nog als cruciale schakel. Het was aan de partijen voorbehouden om burgers bij de politiek te betrekken, standpunten te ontwikkelen en kandidaten te rekruteren voor politieke functies. Die sleutelrol is aan het afbrokkelen. Ten eerste doen overheden, belangengroepen, bedrijven en burgers in het kader van interactief bestuur steeds vaker direct zaken, zonder tussenkomst van politieke partijen. Ten tweede kunnen partijen door de opkomst van de digitale snelweg steeds gemakkelijker worden gepasseerd. Via het Net komt politieke informatie voor eenieder binnen handbereik, worden bruggen geslagen en ‘polls’ gehouden. De lijnen in de digitale democratie zijn kort en lopen niet meer per se via politieke partijen. Ten derde komen de meeste partijen mensen en middelen tekort om de schakelfunctie onder deze veranderende omstandigheden vast te houden.
Dat onze democratie een digitaler en directer karakter krijgt, betekent niet dat politieke partijen ten dode zijn opgeschreven. Ook in de digitale democratie zijn communicatie met en politieke socialisatie van burgers van belang, moeten politieke standpunten worden ontwikkeld en kandidaten worden gevonden voor de politiek. Op deze punten kunnen partijen blijvend van toegevoegde waarde zijn. De digitalisering van de samenleving is in dit opzicht niet alleen een bedreiging maar ook een kans. Met Internet kunnen partijen nieuwe, grotere groepen burgers bereiken, betrekken bij discussies en aansporen om actief lid te worden. De vraag is dan: hoe maken partijen gebruik van Internet? Het regelmatig ‘scannen’ van de sites van de Tweede Kamer-partijen levert een wisselend beeld op.
Ideale partij-site
Wat mag je eigenlijk van een site van een politieke partij verwachten? Natuurlijk vinden bezoekers er informatie die een helder beeld van de partij geeft. Informatie die antwoord geeft op vragen als: waar staat de partij voor (visie, standpunten), wie is de partij (volksvertegenwoordigers en bestuur), wat gebeurt er in de politiek (politieke agenda en nieuwsfeiten), wat doet de partij voor me (bijdrage aan besluitvorming, partijkalender). Zeker zo belangrijk als de informatiefunctie van een ‘partij-site’ is de communicatiefunctie. Burgers die de site bezoeken, kunnen daarom per e-mail op de site reageren. Ze kunnen chatten met politici en vragen stellen, waarop ze in relatief korte tijd (maximaal twee werkdagen) reactie krijgen.
Zo is sprake van tweerichtingsverkeer, communicatie dus. De ideale site omvat voor burgers bovendien de mogelijkheid om partij-activiteiten te volgen en mee te doen aan de politieke meningsvorming van de partij via een digitale enquête of discussie. Idealiter biedt de partijsite een platform voor ‘communities’ rond politieke issues. Naast informatie en communicatie heeft de partijsite ook een transactiefunctie. De ideale partijsite stimuleert bezoekers boeken, brochures, issue-papers en andere partij-artikelen te bestellen, zich aan te melden als lid van de partij c.q. actief te worden. Naast deze functies (zeg maar: de inhoud van de site) kent de site een aantal cruciale randvoorwaarden (de vorm). Dit zijn actualiteit, gebruiksvriendelijkheid (in de vorm van snelheid, leesbaarheid en goede navigatie) en aantrekkelijkheid.
Geen gezicht
Het onderzoek naar de partijsites is toegepast op acht van de negen partijen in de Tweede Kamer. Alleen de SGP heeft nog geen site gelanceerd, maar is het wel van plan. De andere acht zijn te vinden onder voor-de-hand-liggende URL’s als http://www.groenlinks.nl en http://www.d66.nl. Eerst kijken we naar de randvoorwaarden actualiteit, gebruiksvriendelijkheid en aantrekkelijkheid. Zes van de acht websites verdienen het predikaat ‘actueel’. RPF en GPV scoren op dit punt een onvoldoende. Deze sites worden slechts één of hooguit enkele keren per maand geüpdate. Tekenend is het "laatste nieuws" op de GPV-site: ‘RPF en GPV samen verder in ChristenUnie’, een zes maanden oud bericht. De andere sites worden wel dagelijks of op z’n minst meerdere keren per week geüpdate.
Zijn de meeste sites nog wel actueel, echt gebruiksvriendelijk zijn ze geen van alle. Vaak laat de navigatie te wensen over: knoppen die niet duidelijk aangeven waarvoor ze staan, knoppen die verdwijnen bij het scrollen, teksten zonder inleiding en teksten waarin je niet kunt doorklikken of downloaden maar moet scrollen. De meeste sites kennen wel een zoekmachine, maar de kwaliteitsverschillen zijn fors (die van Groen Links maakt de beste indruk). Een sitemap vinden we alleen bij de SP. De leesbaarheid van teksten is op veel sites onder de maat. De meeste teksten zijn niet speciaal voor het Internet geschreven, maar direct via ‘copy-paste’ vanuit een officieel document op het Net gezet. Het verslag van het CDA-congres op 13 mei bijvoorbeeld telt niet minder dan 12.952 woorden, zonder doorklik- of downloadmogelijkheden. Dat leest dus niemand. De snelheid van de sites, ook een belangrijke randvoorwaarde, is niet zozeer een probleem en dat is te danken aan het overwegend sobere karakter van de vormgeving. De kleuren corresponderen met de officiële partijkleuren en hier en daar beweegt een logo, maar verder weinig toeters of bellen. Slechts een enkele site oogt levendig (SP) of smaakvol (D66), andere zijn eerder saai. Een lichtkrant vinden we op geen enkele partijsite. Het gebruik van icoontjes ter ondersteuning van de navigatie vinden we alleen bij de SP, D66 en het CDA, het prominent gebruik van foto’s van partijleiders alleen bij de VVD. Dat laatste is opvallend, want in termen van politieke marketing dienen partijen zich juist een gezicht aan te meten.
Discussiëren
Kijken we naar de functies informatie, communicatie en transactie, dan blijken de meeste partijsites veel weg te hebben van eerste-generatie-sites die louter informatie aanbieden. Zo is het aanbod aan Kamervragen, persberichten, cv’s van politici en partijmedia groot. Ook voldoende (partij)nieuws en informatie over de partij, haar visie en standpunten. Op dit punt excelleert de PvdA met een compleet overzicht van kort en bondig geformuleerde standpunten. Opmerkelijk is dat geen van de sites aangeeft wat er op de politieke agenda staat van bijvoorbeeld de Tweede Kamer. Met deze info zou de site ook een vooruitblik aanbieden, in plaats van wat nu meestal het geval is, alleen een terugblik.
Voor de communicatiefunctie is het in elk geval noodzakelijk dat bezoekers van de site met de partij kunnen e-mailen. De meeste partijen bieden die mogelijkheid op de homepage, behalve de VVD. Een e-mail levert bij de meeste partijen keurig reactie op, al duurt het soms wel één tot twee weken. CDA en VVD laten hier nogal eens een steek vallen door e-mails helemaal niet te beantwoorden. E-mailen met politici is nog geen gemeengoed. De e-mailadressen van Tweede Kamer-leden vind je alleen bij PvdA, D66 en CDA, van de leden van het Europees Parlement vind je ze bij meer partijen. (Hoe politici met deze e-mailfaciliteit omgaan, is in dit onderzoek niet meegenomen). De communicatiefunctie omvat bij PvdA, SP, Groen Links en D66 ook een digitale nieuwsbrief, al is die van D66 niet via de partijsite te vinden. De VVD-site kent een service die abonnees per e-mail op nieuws attendeert.
Tot de communicatie tussen partij en bezoeker behoren ook discussies over standpunten en chat-sessies. De partijen doen echter niet aan chat-sessies. Vijf van de acht partijen organiseren wel digitale discussies, VVD, RPF en GPV doen dit (nog) niet. Op de SP-site kun je op diverse manieren je mening geven. Zo kun je direct in discussie treden met Kamerleden aan de hand van stellingen die regelmatig worden ‘ververst’. Op de sites van Groen Links, CDA en PvdA kun je discussiëren over min of meer actuele onderwerpen. Bij D66 lopen de discussies via het Digitaal Café, waarvoor je je apart moet aanmelden. Dat werkt drempelverhogend, anderzijds krijgen deze discussies wel meer het karakter van ‘communities’. Naast discussies kennen de sites van Groen Links en D66 ook mini-enquêtes of ‘polls’. Hoewel het aantal deelnemers niet om naar huis te schrijven is – van soms maar tien tot twintig aan een discussie tot 100 tot 200 aan een ‘poll’ – hebben deze vijf partijen tenminste een begin gemaakt met directe gedachtewisseling met burgers.
Weinig extraatjes
Naast een informatie- en communicatiefunctie kennen de acht partijsites ook een bescheiden transactiefunctie. E-commerce is natuurlijk vooral het terrein van marktpartijen, toch zijn er ook voor politieke partijen mogelijkheden op het gebied van leden- en fondswerving. Met het oog op ledenwerving kennen alle sites een speciale, vaak opvallende ‘button’ op de homepage die bezoekers aanspoort om lid te worden. Na een klik op deze knop verschijnt een invulschema. Je kunt dan niet digitaal (met creditcard) betalen en direct lid worden, maar krijgt een formulier met acceptgiro thuisgestuurd. Bovendien ontbreekt bij de meeste sites een toelichting waarom je lid zou moeten worden. Alleen Groen Links, D66 en PvdA leggen uit wat het lidmaatschap je oplevert. Terwijl de partijen stuk voor stuk (actieve) leden goed kunnen gebruiken, gaan de partijsites niet of nauwelijks in op het (actieve) lidmaatschap. Geen ’testimonials’ van kaderleden die uitleggen wat ze doen en waarom ze dat doen, geen dagboeken van politici. Surfend over de site zal de bezoeker dus niet zo snel tot de beslissing komen om lid te worden. Aan fondswerving via de verkoop van ‘partijgoederen’ doen alleen SP en PvdA.
Extraatjes op het gebied van interactie zijn schaars. Amusement vind je alleen op de websites van SP (onder meer een quiz, e-cards en tomaatrecepten), VVD (e-cards) en D66 (het ‘Els Borst Spelletje’). Maar op geen enkele partijsite vind je bijvoorbeeld een opiniewijzer (om je partijvoorkeur vast te stellen), een calculator (om uit te rekenen wat rekeningrijden je zou kosten) of een interactieve partijkalender (om een boeiende discussieavond in je woonplaats te selecteren). Het gebruik van multimedia zoals geluids- of beeldfragmenten van speeches of TV-optredens kom je op de partijsites niet of nauwelijk tegen. Ook het ‘live’ volgen van bijeenkomsten via de site is nog toekomstmuziek, al hebben D66 en VVD er wel mee geëxperimenteerd.
Digitale kloof
Het bovenstaande geeft aanleiding tot twee algemene conclusies. Ten eerste zetten de partijen de mogelijkheden van Internetgebruik in het digitale tijdperk maar heel beperkt in voor hun drie doelen: communicatie met en socialisatie van burgers, ontwikkeling van standpunten en rekrutering. Bij de huidige partij-sites domineert de informatiefunctie en zijn communicatie en transactie ondergeschikt. Kern van het probleem is dat de partijen te veel willen vertellen en te weinig willen luisteren. Ze zijn aanbodgericht en houden te weinig rekening met de behoefte van de bezoeker. Is die gemotiveerd (een actief lid bijvoorbeeld), dan zal hij zijn weg wel weten te vinden. Is die bezoeker oppervlakkig geïnteresseerd, dan zal hij tijdens zijn vluchtige site-bezoek juist gemotiveerd moeten raken, bijvoorbeeld door pakkende boodschappen of aansprekende discussies. Maar dat gebeurt te weinig. Op de meeste sites valt namelijk weinig te beleven, ze zijn gericht op ‘insiders’ en maken een saaie of zelfs doodse indruk. De toevallige bezoeker haakt snel af.
De eerste conclusie geldt nog het minst voor de sites van de progressievere partijen: SP, Groen Links, PvdA en D66. De SP benut de mogelijkheden van het Internet het best. De site van de Nederlandse socialisten is verre van perfect (de navigatie bijvoorbeeld kan stukken beter), maar maakt met ‘banners’, discussies, nieuwtjes en spelletjes een levendige indruk. Als de SP-site de koploper onder de partijsites is, dan zijn Groen Links, D66 en PvdA de achtervolgers. Deze sites ogen verzorgd en kennen actuele discussies. Van de drie is de D66-site de meest en de PvdA-site de minst toegankelijke. Het gat tussen Groen Links, PvdA en D66 en het peloton (CDA en VVD) is groot. De sites van de christen-democraten en liberalen zijn niet erg aantrekkelijk en toegankelijk. RPF en GPV zijn de achterblijvers, de SGP de thuisblijver. De sites van RPF en GPV worden soms wekenlang niet geüpdate en kunnen dus niet serieus worden genomen. De SGP heeft nog geen site.
De tweede conclusie is dan ook dat zich een digitale kloof aftekent tussen de linkse en rechtse partijen in de Tweede Kamer (uitgaande van de klassieke links – rechts-schaal). Blijkbaar onderschatten de ‘rechtse’ partijen de mogelijkheden van Internet. Met de digitalisering in het achterhoofd en de verkiezingen van 2002 in het vooruitzicht lijkt me dat onverantwoord.
Roland van Wageningen, politicoloog en communicatie-adviseur
Langs de digitale meetlat
Op de SGP na zitten alle partijen in de Tweede Kamer op het Internet. De sites van deze partijen zijn de afgelopen maanden diverse keren ‘gescand’. Daarbij is gelet op de functies (wat kun je op een partijsite doen) en randvoorwaarden als actualiteit en gebruiksvriendelijkheid. Uit de diverse ‘scans’ blijkt dat hoe progressiever de partij (volgens de klassieke links/rechts-schaal), hoe beter de site. De SP-site is het meest ontwikkeld, de sites van de kleine christelijke partijen staan nog in de kinderschoenen.
In dit overzicht is aangegeven wat de sites aan informatie en functionaliteiten te bieden hebben. Ter toelichting: (+) geeft aan dat informatie of een functionaliteit in voldoende mate aanwezig is, (±) in onvoldoende mate aanwezig is en (-) niet aanwezig is.
Wat hebben de Internetsites van de partijen in de Tweede Kamer te bieden?
SP | GL | PvdA | D66 | CDA | VVD | RPF | GPV | |
Informatie over: | ||||||||
Politieke visie, historie | + | + | + | + | + | + | + | + |
Politieke standpunten | ± | + | + | – | ± | – | – | – |
Politici en bestuurders | + | + | + | + | + | + | + | + |
Algemene politieke agenda | – | – | – | – | – | – | – | – |
Politiek en partijnieuws | + | + | + | + | + | + | – | – |
Partij-activiteiten | ± | + | + | + | ± | ± | – | – |
Partijmedia | + | + | + | + | + | – | ± | – |
Communicatiefunctionaliteiten: | ||||||||
Links naar afdelingen | + | + | + | + | + | – | ± | ± |
Andere relevante links | + | + | + | + | + | ± | + | ± |
Digitaal amusement | + | – | – | ± | – | ± | – | – |
Nieuwsbrief of -dienst | + | + | + | ± | – | + | – | – |
E-mail naar partij | + | + | + | + | ± | ± | + | + |
E-mail naar politici | ± | ± | + | + | + | ± | ± | ± |
Digitale enquête | – | + | – | + | – | – | – | – |
Digitale discussie | + | + | + | + | + | – | – | – |
Chatsessies | – | ± | – | – | – | – | – | – |
Geluid- of beeldfragmenten | – | – | – | ± | – | – | – | – |
Live partij-activiteit | – | – | – | – | – | – | – | – |
Transactiefunctionaliteiten: | ||||||||
Lid worden | + | + | + | + | + | + | + | – |
Stukken bestellen | + | – | + | – | – | – | – | – |
Andere functionaliteiten: | ||||||||
Zoekmachine | + | + | + | ± | ± | – | ± | |
Sitemap | + | – | – | – | – | – | – | – |
Lichtkrant | – | – | – | – | – | – | – | – |
De Reacties van de vier grootste partijen
Chatten met Paul Rosenmöller
‘Het CDA gaat in e-politics’
VVD biedt geïntegreerde site
Partij Van De interActie