Na achttien maanden snijden en amputeren in Apple Computer, is chief executive officer Gilbert Amelio door zijn werkgever de laan uitgestuurd. Hij kreeg het in die tijd niet voor elkaar het verlieslijdende bedrijf weer uit het slop te halen. De vraag is of dat in die relatief korte tijd wel mogelijk was. Amelio is de man die National Semiconductor van de ondergang redde en daardoor een reputatie had opgebouwd die voortaan al zijn daden zou kleuren.
Toen hij aantrad als directeur van Apple, verwachtte de wereld dan ook niet minder dan een wonder. En de personal computerfirma van het eerste uur kon wel een wonder gebruiken; de kwartaalresultaten waren dit jaar het zoveelste couplet in de ’treurzang over rottend fruit’. Apple boekte dit jaar voor het eind maart afgesloten tweede kwartaal een verlies van 708 miljoen dollar.
In een interview verdedigde de 53-jarige Amelio zijn vertrek met de reactie: "Ik was de eerste-hulpdokter die de patiënt heeft gered. Nu moet de huisarts komen om de zorg voor de lange termijn op zich te nemen." De heelmeester benadrukte dat hij, ondanks de daling van inkomsten, marktaandeel en aandeelwaarde, z’n werk goed heeft gedaan. Velen zien deze positieve houding als een teken dat Amelio het contact met Apple en de problemen waar het mee kampt, heeft verloren. Analisten voorspelden voor het derde kwartaal nog steeds verliezen, variërend tussen de 70 en 100 miljoen dollar. Dit bleek vorige week ‘slechts’ 56 miljoen dollar te zijn.
In totaal is Apple sinds het aantreden van Amelio zo’n 1,7 miljard dollar kwijtgeraakt. Zelf ziet de voormalig president deze negatieve resultaten als het zoveelste bewijs voor de slechte staat waarin het bedrijf al verkeerde toen hij aan boord kwam. De schuld voor deze schade legt Amelio bij ex-directeur John Sculley, die Apple leidde tot juni 1993. Toen werd Michael Spindler, de voorganger van Amelio benoemd. En nu is Apple weer aan een nieuwe leider toe, na er drie versleten te hebben in vier jaar tijd.
Aandeelhouders
Ondertussen zijn de fans van Apple – dit bedrijf kent namelijk niet zoiets ordinairs als gebruikers – verdeeld over het ontslag van de redder-die-faalde. "Amelio is de enige die daar om rouwt", zijn de harde woorden van een Mac-devoot. Hij hoopt, samen met vele anderen, dat er nu echt begonnen wordt aan de herrijzenis van Apple. Ook de werknemers hadden weinig vertrouwen in de diagnose en de operatieplannen van hun chef.
Daar lijnrecht tegenover staat de verontwaardigde Apple-fan, die reageert: "Het is ondankbaar van de directie. Amelio heeft alleen maar gedaan wat hij moest doen; bezuinigen en inkrimpen. Meer kon hij ook niet." Daarbij komt nog eens de spreekwoordelijke haast van het Amerikaanse bedrijfsleven; als iets niet snel resultaat oplevert, wordt het geschrapt. En dat is precies wat er volgens een Mac-insider bij Apple is gebeurd. "De sanering die Timmer gedurende zes jaar bij Philips uitvoerde, zou in de Verenigde Staten niet mogelijk zijn. Daar kun je de aandeelhouders één jaar zoet houden, maar dan is het over." En dat terwijl de veranderingen die Amelio voor ogen stonden meer tijd nodig hadden dan hem gegund was. Veel van zijn projecten zijn nog niet gerealiseerd of zelfs maar gestart.
Toch zoekt de fabrikant van de gebruiksvriendelijkste computers ter wereld naar nieuw leiderschap. Iemand die het onheil wèl kan keren en dat snel doet. Dat is een moeilijke en ondankbare taak, zoals Amelio en vóór hem Michael Spindler al ontdekten. Om de rode cijfers en het krimpende marktaandeel te bezweren, moet er – nog steeds – bezuinigd worden. Het gevaar bestaat echter dat er teveel wordt weggesneden.
Nieuwe jachtgronden
Velen menen dat dat nu al is gebeurd en voorspellen dat Apple nooit meer de status van weleer zal herwinnen. Waarschijnlijk hebben zij gelijk, maar is het wel de bedoeling om terug te keren naar de positie die ooit werd bekleed? Er wordt al maanden gespeculeerd, ook binnen alle rangen en standen van Apple, dat er een andere koers moet worden gevaren. De strijd om de desktopmarkt zou al verloren zijn; het Windows-Intel (Wintel) platform omvat 80 procent van alle personal computers ter wereld. Apple moet zich dus op nieuwe, verse jachtgronden begeven. Bijvoorbeeld op het gebied van multimediamachines of simpele, maar uitbreidbare Internet-computers.
Amelio was een voorstander van deze gedachte. Zijn reddingsplan omvatte dan ook een migratie naar multimedia- en Internetproducten. Om dit te bereiken, moest Apple kleinschaliger en eenvoudiger worden. Allereerst wilde de nu vertrokken directeur het aantal geproduceerde Macintosh-computers en verschillende moederborden halveren. Vervolgens moesten de zes verschillende computerarchitecturen verdwijnen. "Ik wil één Mac OS", eiste Amelio zelfverzekerd bij zijn aantreden.
"Onze producten zijn alleen maar ingewikkelder en duurder geworden. Zelfs met het beste besturingssysteem ter wereld hebben we de strijd verloren", zei hij op de Apple World Wide Developers Conferentie te San Jose in mei vorig jaar. Woorden die fatalistisch klinken, maar dat niet zijn. Amelio was simpelweg realistisch, maar koesterde wel degelijk hoop. "Apple heeft een visie hoog te houden en daar gaan we hard aan werken", vervolgde hij zijn toespraak.
Opstappremie
Helaas is nu gebleken dat Apple dit optimisme niet langer de tijd geeft. De aandelen daalden sinds Amelio’s komst van 28,3 naar 13,2 dollar per stuk, het grootste dieptepunt in tien jaar. Onder druk van de aandeelhouders werd ook de directie van Apple ontevreden met Amelio. Volgens de officiële lezing is hij vrijwillig opgestapt, in werkelijkheid heeft de raad hem hiertoe gedwongen. Het vertrek van Amelio werd door de directie gemotiveerd als "in het belang van onze aandeelhouders en klanten". Een regelrecht ontslag zou de troebele wateren rondom Apple maar in beroering brengen. Dus is er gekozen voor een "onvrijwillige scheiding", waar de gedumpte topman wel een opstappremie van 7 miljoen dollar aan overhoudt. Overigens is het aandeel Apple sinds de bekendmaking van de ‘verandering’ aan de top wèl gestegen, naar 16 dollar per stuk.
Het ontslag is dus spijtig voor Amelio zelf, maar Apple zal er niet aan ten onder gaan. Of het computerbedrijf hierdoor weer uit de problemen komt, is een geheel andere kwestie. Dat hangt af van de nieuwe manager die het roer moet overnemen. Totdat die persoon gevonden is, zal het beleid van Amelio wel gehandhaafd blijven. Zelfs als Apple snel een nieuwe leider benoemt, is een beleidswijziging niet binnen vier maanden te verwachten. Immers, Amelio’s opvolger moet worden ingewerkt en ingewijd. Wat er daarna ook moge gebeuren, onduidelijkheid en onrust lijken Apple voorlopig niet te verlaten.