De vakbonden krijgen langzaam maar zeker voet aan de grond in de automatisering. Ze zijn er in geslaagd cao’s af te sluiten bij Getronics en Roccade. Opvallend is dat met beide bedrijven afspraken zijn gemaakt over prestatiebeloning. De IT loopt met deze arbeidsvoorwaarde voorop.
Gerard van Hees van de Dienstenbond FNV spreekt liever niet van prestatiebeloning. "Beoordelingsafhankelijke beloning is een juistere term", aldus de vakbondsman, die de onderhandelingen voerde met Roccade en Getronics. "Echte prestatiebeloning zoals in Amerika acht ik ongewenst en strijdig met de Nederlandse cultuur." In Nederland bestaan al bonussen voor werknemers die een project hebben volbracht. In de cao’s bij Roccade, RAET en Getronics lieten de onderhandelaars de generieke beloning los. Dus geen collectieve salarisverhogingen, maar een verhoging die afhangt van de beoordeling. Bij goed functioneren ontvangt de werknemer meer loon. De medewerker gaat er in loon in ieder geval niet op achteruit, in tegenstelling tot de Amerikaanse situatie. Bij slechte prestaties kan de loonsverhoging achterblijven op de prijscompensatie, waardoor de werknemer relatief wél minder verdient. Volgens Van Hees is het grote voordeel van dit stelsel dat instromers die goed presteren snel kunnen stijgen in salaris.
Ellebogenwerk
De prestatiebeloning, zoals opgenomen in de cao’s bij Roccade en Getronics is uniek in Nederland. Dat deze systematiek juist in de IT-wereld vorm krijgt, noemt Van Hees geen toeval. "De meeste IT-ondernemingen hebben een Angelsaksische achtergrond. Veel directieleden, die stage hebben gelopen in de Verenigde Staten, vinden generieke beloning te star." De FNV-er verwacht dat de cao’s bij Roccade en Getronics de uiterste vorm van prestatiebeloning bevat, die in de Nederlandse cultuur mogelijk is. Maar ook deze milde vorm kent een aantal neveneffecten voor de werknemer. In de jacht naar hoger loon kan de onderlinge solidariteit tussen werknemers verminderen. Carrièremakers die ten koste van anderen beter willen presteren, kunnen voor hun ellebogenwerk een beloning krijgen. Bovendien neemt de rechtszekerheid af; wie kan er immers nog vanuit gaan dat de werkgever meer loon zal betalen? De instemming van de vakbond met prestatiebeloning is dan ook omstreden. Het lijkt erop dat de werknemersorganisaties allang blij zijn dat ze eindelijk toegang hebben tot de IT-wereld, die doorspekt is met wild-westtaferelen. "We zijn inderdaad blij dat we een cao hebben afgesloten die voor heel Roccade en Getronics geldt. Daar hebben we een prijs voor betaald door generieke beloning te laten varen", analyseert Van Hees. "Dingen gaan niet altijd zoals je wilt. We hadden liever een generieke verhoging afgesproken."
Onvolwassen
Prestatiebeloning heeft volgens Van Hees het voordeel dat werknemers bij hun eigen baas grotere sprongen vooruit kunnen maken. "Toppers gaan hierdoor minder snel naar een concurrent die meer betaalt." Het grote gevaar dat aan deze constructie kleeft, is dat ondernemingen in krappe tijden mindere beoordelingen gaan geven, om loonsverhogingen tegen te houden. Van Hees onderkent dit gevaar. "Daarom moet een onderneming in ieder geval de mogelijkheid bieden om in beroep te gaan tegen een beoordeling. En de partijen moeten een limitatieve lijst van beoordelingscriteria afspreken." De FNV staat niet te springen om prestatiebeloning op grote schaal in te voeren. "Veel bedrijven in de IT zijn nog niet toe aan een cao, laat staan aan een overeenkomst zoals bij Roccade of Getronics. We werken er wel aan en we proberen nieuwe contacten te leggen. Daarbij werken we goed samen met de Ondernemingsraden. Volwassen medezeggenschap en volwassen arbeidsvoorwaarden gaan hand in hand", aldus Van Hees. "Er zijn nog te veel onvolwassen bedrijven in de IT." Van Hees droomt van een algemeen verbindend verklaarde raam-cao voor de IT. Dit ideaal lijkt ver weg. "We hebben geen tegenpartij van werkgevers. De bonden zijn niet in staat om voor ieder bedrijf een aparte cao af te sluiten."