Het systeemlandschap van menig grote organisatie is een lappendeken geworden. Zo'n lappendeken is duur in onderhoud en belemmert de vernieuwing van de organisatie aanzienlijk. Martin van den Berg, onder meer ict-docent bij Pro Education, vraagt zich af of we deze lappendekens in tact moeten houden of het mes erin moeten zetten.
Veel overlap in functionaliteiten, redundantie van gegevens, verschillende formaten en definities van gegevens, bilaterale interfaces tussen systemen, verschillende smaken soft- en hardware, moeilijk toegankelijke software en een slechte fit tussen bedrijfsprocessen en systemen zijn de kenmerken waar veel it-architecturen bij grote ondernemingen onder gebukt gaan. Vrijwel elke it-manager erkent dit probleem en zegt dat hij van zijn lappendeken af wil. Alleen het gebeurt niet. Sterker nog, het risico bestaat dat de lappendeken nog veel groter wordt als gevolg van de toenemende stroom van fusies en overnames.
Pleisters plakken
Systeemlandschappen zijn niet van de een op andere dag ontstaan. Ze zijn het resultaat van 20 tot 30 jaar implementeren van allerlei systemen, groot en klein. Om zo'n landschap weer te laten voldoen aan de geldende eisen zijn projecten nodig om de architectuur van zo'n landschap flink op de schop te nemen. Net zoals dat in steden gebeurt met achterstandswijken of oude wijken. Dergelijke renovatieprojecten komen in de it echter sporadisch voor. Het blijft beperkt tot plakken van pleisters. Waarom toch niet het mes erin? Waarom is dat zo moeilijk in de it?
Het it-management heeft niet het mandaat om zelf renovatieprojecten te initiëren. Alle projecten moeten vanuit de business worden gestart. Menig manager probeert wel onder de vlag van businessprojecten structurele verbeteringen in een systeemlandschap door te voeren, maar dat lukt slechts mondjesmaat. Logisch natuurlijk, want een businessmanager die een nieuw product op de markt wil brengen, zit er niet op te wachten dat zijn project wordt gebruikt om oude zooi op te ruimen. En als het al lukt, dan blijft de verbetering beperkt tot pleisterplakken.
Het vanuit de business opstarten van renovatieprojecten is vrijwel kansloos. De business heeft weinig oog voor achterliggende structurele problemen. Die willen dat snel nieuwe functionaliteit wordt opgeleverd. Een renovatieproject wordt dan ook niet door de business op de agenda gezet. Een it-manager wil wel, maar maakt zich niet populair als hij voor grote renovatieprojecten een beroep moet doen op budget dat ook voor andere, meer sexy, doeleinden gebruikt kan worden. In organisaties waar projecten door de business worden geïnitieerd en gefinancierd (en waar is dat niet zo) komen dan ook weinig renovatieprojecten voor.
Weinig bestendigheid
Een ander fenomeen dat een rol speelt is de steeds korter wordende periode waarop bestuurders en managers op hun stoel zitten. Er zit weinig bestendigheid in organisaties. Bestuurders en managers willen op de korte termijn scoren want dat is de manier om zo snel mogelijk weer hogerop te komen. Met het renoveren van een systeemlandschap is dat niet mogelijk. Dat vergt een lange adem.
De vraag is bovendien of de negatieve consequenties van een lappendeken wel voldoende ervaren worden door gebruikers. Als ze zouden beseffen dat ze meer en betere functionaliteiten voor minder geld kunnen krijgen, zouden ze misschien wel in het geweer komen. Ze weten kennelijk niet beter. Dat betekent echter ook dat er te weinig urgentie is om het lappendekenprobleem structureel op te lossen.
Vaak wordt vergeten dat it-complexiteit zijn evenknie heeft in businesscomplexiteit. Sterker nog, de it-lappendeken is niet zelden het gevolg van de diversiteit in klantafspraken, producten en processen in de organisatie. Waar bij it-management veel bewustzijn is voor het probleem van de it-lappendeken, bestaat er bij businessmanagement relatief weinig bewustzijn voor de businesslappendeken.
Een laatste, zeker niet onbelangrijke reden, is angst. Organisaties zijn in toenemende mate afhankelijk van it. Vooral in de financiële dienstverlening is dat het geval. Het uitvallen of niet deugdelijk functioneren van componenten uit het systeemlandschap doet zich meteen direct voelen. De imagoschade voor een bedrijf is potentieel zeer groot. Deze angst leidt tot enorm veel koudwatervrees om te renoveren. Zolang het vage vermoeden bestaat dat een systeem nog ergens gebruikt wordt, wordt er niet al teveel aan gesleuteld, laat staan uitgefaseerd.
Het mes erin
Renoveren van een systeemlandschap gaat niet bepaald vanzelf maar is wel lonend. Uit onderzoek van McKinsey onder Europese banken is gebleken dat organisaties die hun systeemlandschap gestandaardiseerd hebben succesvoller presteren dan organisaties die dat niet hebben gedaan. Om het mes te zetten in je systeemlandschap moet je met een aantal elementen rekening houden.
Creëer allereerst bewustzijn. Hoe meer aandeelhouders doordrongen zijn van de noodzaak van renovatie des te groter de kans van slagen. Laat zien waar overlap zit en in welke mate, zowel in de it als in de Business. Gebruik landschapskaarten en visualisaties en probeer de negatieve consequenties van een lappendeken zoveel als mogelijk te kwantificeren. Maak bijvoorbeeld gebruik van een spaghetti-index om de complexiteit van het systeemlandschap te meten.
Een volgende stap is het formuleren van een lange termijn visie en strategie. Start deze vanuit de business, bijvoorbeeld met als doel om bedrijfsprocessen te uniformeren of het productenportfolio te standaardiseren en neem het renoveren van het it-landschap als afgeleide hierin mee. Bedenk daarbij dat een it-lappendeken niet op zichzelf staat, maar zijn evenknie heeft in de vorm van een processen- of productenlappendeken.
Aansluitend moet je snel een eerste versie van een referentiearchitectuur maken met de kaders voor renovatie. Start snel daarna met het uitvoerende werk met de referentiearchitectuur als richtinggevend kader. Baseer de referentiearchitectuur op een Service Oriented Architecture. Dit is een architectuurstijl waarbij het systeemlandschap in behapbare en voor de business begrijpelijke bouwstenen wordt onderverdeeld. Dat geeft de mogelijkheid om het systeemlandschap, veel beter dan in het verleden, af te stemmen op de eisen van de business en stapgewijs te renoveren.
Het is ook belangrijk een businessaanleiding vast te stellen. Het werkt altijd stukken makkelijker als er een directe aanleiding is om iets te doen. Juist een van de grote veroorzakers van een lappendeken is ook de belangrijkste driver om er nu wat aan te doen. De nieuwe golf aan fusies en overnames biedt bij uitstek de kans om een lange termijn visie op het renoveren van het systeemlandschap te formuleren en uit te rollen.
Het belangrijkste is echter daadkracht en leiderschap. Het is dodelijk om te blijven hangen in het maken van plannen. De verleiding daartoe is verschrikkelijk groot om alle mogelijke risico's te beperken, maar ergens moet ook gewoon begonnen worden. Waar een wil is, is een weg.
Martin van den Berg, ict-docent Pro Education, servicelinemanager architectuur bij Sogeti en voorzitter van de Afdeling Architectuur van het NGI
In aanvulling op dit artikel is een voorwaarde voor duurzame renovatie van het IT-landschap dat er zeer duidelijke business-redenen zijn en ook business support voor is. Bovendien moet er ook een programma opgezet moeten worden om de governance van het IT-landschap goed te regelen, anders zijn er binnen de kortste keer weer klachten dat er achterstallig onderhoud gedaan moet worden. Een verdere toelichting kan gelezen worden op http://tinyurl.com/5qdl7o