Wie in de IT werkt, kan maar beter leergierig zijn. Een jaartje uit de running, en je kennis is haast niets meer waard. Daarom volgen IT-ers doorlopend cursussen. Daarom ook stellen IT-organisaties hun opleidingsmogelijkheden zo aanlokkelijk mogelijk voor om de felbegeerde IT-ers binnen te halen en binnen te houden. Het cursusaanbod beperkt zich niet meer tot het bijspijkeren van technische kennis alleen. Persoonlijke vaardigheden staan steeds vaker centraal, en komen ook buiten het werk van pas.
Al dat leren is vanzelfsprekend, vindt Toon van Eijl, manager Education en Training van het Utrechtse Cap Gemini. "Het komt natuurlijk door de snelle ontwikkelingen in de IT". "Maar ook door de steeds grotere rol die IT speelt bij onze klanten. IT is niet meer alleen een speeltje van techneuten. Ook managers worden er steeds vaker mee geconfronteerd." De 5800 medewerkers van Cap besteden per jaar zo’n 200 uur aan cursussen. Cap zelf heeft zo’n 250 cursussen in huis.
Ook van de ruim vierduizend medewerkers van IBM Nederland wordt verwacht dat ze bijvoorbeeld Lotus/Notes leren, een cursus ‘object-oriented’ doen, communicatietraining volgen of, maar dat zijn er een stuk minder, een MBA-opleiding. Volgens Sonja Oud, recruitment manager van IBM, kiezen IT-ers juist vanwege de opleidingsmogelijkheden vaak voor IBM. "Ze weten dat er hier van alles mogelijk is. Daarom bedraagt ons personeelsverloop ook maar een procent of drie", zegt ze trots. Bij Cap Gemini ligt het een stuk hoger, rond de 15 procent. Maar dat heeft volgens het bedrijf niets met de opleidingsmogelijkheden te maken. Het voert aan dat in de dienstensector, waar Cap werkt, de doorstroom sowieso veel groter is. Daarnaast zuigen klanten veel medewerkers weg.
Sociale vaardigheden
Verse IT-ers weten meestal wel wat programmeren en het bouwen van een systeem is, maar ze hebben er nog weinig ervaring mee. Technische cursussen staan daarom voor hen in het begin vaak op het menu. Afhankelijk van het project waar de nieuwkomer in wordt geplaatst, volgen dan meer cursussen. "De één gaat zich verdiepen in Lotus/Notes en gaat daarvoor in Woerden op cursus, de ander reist af naar Amerika om ‘object-oriented’ te doen", aldus Oud van IBM.
Lang lag in de informatietechnologie de nadruk op de vaardigheden voor programmeren en systeembouwen. De laatste jaren is daar snel verandering in gekomen. IT-ers moeten meer communiceren met hun opdrachtgevers om de wensen van de klant boven tafel te krijgen. Daar zijn meer vaardigheden voor nodig dan kennis van Java of Novell. De sociale vaardigheden staan volop in de belangstelling. De verhouding tussen technische en sociale vaardigheden is ongeveer gelijk. Communiceren van mens tot mens is het parool in de IT.
IBM legt daar ook meer nadruk op sinds de ommezwaai van productleverancier naar service-verlener. Sinds een paar jaar bestaat het Job Development Center. Dit onderdeel van IBM opereert onafhankelijk en helpt medewerkers bij de loopbaanontwikkeling en bij persoonlijke vaardigheden. In de IBM Business School in Baarn, waar sinds anderhalf jaar veel bestaande opleidingen zijn samengebracht, houden professionals zich louter bezig met loopbaanontwikkeling. Cap Gemini heeft er 180 medewerkers voor. Het eigen opleidingscentrum van Cap staat in Utrecht.
Eigen initiatief
De wensen van de IT-ers staan centraal in de opleidingsprogramma’s, zeggen beide bedrijven. Bij Cap Gemini heet die gedachte ‘master of your own destiny’. Die ronkende titel moet benadrukken dat het aan de medewerker is om initiatieven te nemen bij het ontwikkelen van zijn vaardigheden en het plannen van zijn carrière. Van Eijl: "Plat gezegd: we hebben de macht bij de medewerker neergelegd. Die bepaalt welke richting hij uit wil".
Ook de medewerkers van IBM worden aangespoord het heft in eigen hand te nemen. Een enquête toonde vorige zomer aan dat een kleine 40 procent zich daar actief mee bezig hield. Dertig procent dacht weinig na over de volgende stap in zijn loopbaan. Volgens Oud zijn die cijfers inmiddels achterhaald, en PR-man Walter van het Hof van IBM suggereert als verklaring voor die cijfers: "We hebben net die hele cultuuromslag gehad. Mogelijk is het voor sommigen nog wennen om zelf aan te geven welke stappen ze willen zetten in hun carrière."
IT-ers hebben zoals gezegd meer zeggenschap in hun eigen vorming. Ze worden van allerwegen aangespoord verder te kijken dan het project waar ze in zitten. Bij IBM kunnen ze de hulp inroepen van ‘skills center managers’, met wie ze hun opleidingswensen kunnen bespreken. Oud: "Een ‘object oriented’-persoon kan naast zijn werk een cursus marketing doen, of gaan leren boekhouden. Er kan veel, maar het moet wel iets met de carrière te maken hebben. Pianolessen komen dus niet in aanmerking."
Trends volgen
Bij Cap Gemini houden de lijnmanagers het belang van hun pupillen in het oog. Dat belang kan wel eens botsen met de wensen van een project-manager, net als bij IBM trouwens. Van Eijl van Cap Gemini: "Die denkt aan zijn bonus en wil zijn project op tijd af krijgen. Dan kan het wel eens ongelegen komen dat één van zijn medewerkers op cursus wil. Maar de managers worden geforceerd te luisteren naar de medewerkers." Tot onoverkomelijke problemen heeft het nog niet geleid, bij zijn weten. Want als ‘master of your own destiny’ kijk je op het intranet van Cap in de vacaturebank en solliciteer je op een andere plek waar minder problemen worden gemaakt over het volgen van zo’n cursus. Voorwaarde is wel dat de motivatie voor het volgen van de cursus doortimmerd is.
De ontwikkelingen in de IT gaan snel. Hoe kies je dan waarin je moet bijblijven? Van Eijl van Cap: "We proberen niet in te springen op elke hype. Wel volgen we de trends. Eigenlijk zijn we dus altijd te laat. Maar als we meedoen, hebben we wel meer inzicht." Als voorbeeld geeft hij de websites. "Daar zijn we tamelijk laat mee begonnen. Nu doen we mee, omdat er veel informatie is en we de vaardigheid hebben. En vaardigheid staat centraal in onze opleidingen."
Paul Klint, hoogleraar informatica aan de Universiteit van Amsterdam, vindt dat IT-ers in bedrijven op technisch gebied een ‘soort weerbaarheid’ moeten ontwikkelen ‘om niet onder de ene na de andere hype bedolven te worden’. "Ze zouden meer met principes te maken moeten hebben om strategieën te kunnen beoordelen. Naarmate je beter geschoold bent, kun je de waarde van een hype beter beoordelen." Als voorbeeld noemt hij de object-georiënteerde stroming. Die stoelt op principes uit de jaren zestig, zeventig. Ineens heet dat weer anders, terwijl het minstens zo belangrijk is om die principes fundamenteel te bezien." De toegenomen aandacht voor communicatieve vaardigheden vindt Klint daarentegen zinnig. "Bij grote software-projecten is samenwerking belangrijk. Dat moet je wel kunnen. Het is bekend dat universiteiten daar te weinig aandacht aan besteden."
‘Het is wel buffelen’
Barthold van der Wel (36) werkt als projectmanager bij IBM. "Toen ik tien jaar geleden bij IBM binnenkwam, wilde ik business-analist worden. Ik was wiskundige. Hoeveel cursussen ik sindsdien heb gevolgd, weet ik niet meer. Soms waren er periodes dat ik 30 procent van mijn werktijd aan het leren was. De trainingen en cursussen van de eerste jaren waren vooral gericht op automatisering. Er was minder aandacht voor de persoon, zo is mijn indruk. Na vier, vijf jaar waarin ik vooral van de programmatuur- naar de ontwikkelkant ging, kwam een omslag. Toen werd besloten om meer de externe markt op te gaan. Ik kwam op projectbasis te werken bij ABN AMRO als business-analist. Daar besloot ik project-manager te worden. Mijn skill center manager was toen een ankerpunt. In overleg met hem ben ik de leergang project-management gaan doen. Daar moet ik nog één deel van doen. Intussen ben ik ook op de helft van een vierjarige MBA opleiding, via ‘op afstand leren’ aan de Open University in Engeland. Het is wel buffelen, ja. ’s Ochtends om zes uur op, en dan door tot ’s avonds tien uur. Na deze MBA hoef ik even niks meer, denk ik."
‘Ik geef zelf de richting aan’
"Ik heb ontzettend veel cursussen gevolgd in de drieëneenhalf jaar dat ik hier werk. Toch wel zo’n twintig à vijfentwintig", vertelt Liesbeth Fijen (29), SAP-consultant bij Cap Gemini. "Het is niet alleen goed voor je persoonlijke ontwikkeling, maar ook hoogst noodzakelijk. Als je niet bijleert, sta je stil.
In het begin is het heel belangijk dat je een goede technische basis legt. Die heb ik dus ook gekregen. De rest pak je in de praktijk wel op. De techniek verandert toch voortdurend. Daarom is het ook goed om aandacht aan de sociale vaardigheden te besteden. Daarvan blijf je altijd profijt houden.
Intussen heb ik een groot aantal SAP-cursussen gedaan, en veel ‘object-oriented’. Maar ook cursussen effectief communiceren, conflicthantering en persoonlijke effectiviteit. Wat ik ervan heb geleerd? In de SAP-trajecten ben ik dagelijks met de gebruikers aan het communiceren. Ik let nu ook meer op de non-verbale communicatie.
Gemiddeld besteed ik zo’n vier uur per week aan bijleren. Nu acht, want ik ben net begonnen met Epics. Dat is een externe cursus, maar Cap stond er wel voor open. Ook omdat ik goed kon motiveren waarom ik het nuttig vond: je bent hier echt ‘master of your own destiny’. Eens zat ik op een project waar ik het niet zo naar mijn zin had. Ik kon me er niet veel verder ontwikkelen. Dat heb ik aangegeven, en na een paar maanden was ik er weg. Ik verwacht in de toekomst meer de kant van het project-management op te gaan om zo de junior-consultants te kunnen blijven coachen."
Marion Rhoen, freelance medewerker Computable