Een van de grootste voordelen van open broncode software is het evolutionaire karakter van de ontwikkeling ervan. Verder scoort oss vaak beter dan gesloten programmatuur wat betreft kosten en flexibiliteit. Toch zijn veel organisaties nog huiverig voor het gebruik ervan; ze vragen zich af wat oss precies is en hoe ze het moeten inzetten.
Open broncode software (oss) is gewone programmatuur zoals we die van oudsher kennen. Bij het gebruik is niet eens te merken dat de software open broncode is. De uniekheid ervan komt voort uit de manier waarop deze programmatuur wordt ontwikkeld en de voordelen die dat voor de gebruiker met zich meebrengt.
Traditionele programmatuur (‘closed source’ of gesloten software) wordt vaak geproduceerd door een bedrijf dat niet kan bestaan zonder winstoogmerk, marketingstrategieën enzovoort. Zo’n firma komt met een idee voor een nieuw product, ontwikkelt het en verkoopt het zo vaak als het maar kan. Dergelijke producten worden vaak aangeprezen met functionaliteit, ongeacht de kwaliteit daarvan. Hierdoor is het niet ongebruikelijk dat deze producten twee of drie versies nodig hebben om volwassen te worden.
Gemeenschappen
Open broncode projecten kennen die marketinggedreven aanpak niet. De producten worden gebouwd door vele professionele en hobbyprogrammeurs, die samenwerken via internet. Deze groepen van programmeurs (‘gemeenschappen’ of ‘communities’) delen de broncode van het programma en integreren veranderingen in het project. Iedereen die een goed idee heeft of over de juiste vaardigheden beschikt, kan een bijdrage leveren.
Deze manier van werken resulteert in één van de grootste voordelen van oss: open broncode laat software evolueren. De manier waarop deze producten worden ontwikkeld, is vergelijkbaar met de natuurlijke evolutie waarin nieuwe generaties proberen beter te zijn dan de oude. Veranderingen in de software die later verbeteringen blijken te zijn, worden behouden. Minder succesvolle veranderingen worden weggegooid. Vaak overziet een kleine groep mensen die zaken als versiebeheer en het vrijgaveproces regelen dit proces. Zij beoordelen alle veranderingen om te voorkomen dat er instabiliteit en wildgroei in versies ontstaan.
In de loop van de tijd zijn gespecialiseerde bedrijven gevormd rond specifieke oss-producten. Zij verdienen aan de producten door deze te stabiliseren, bedrijfsklaar te maken en te verkopen als kant-en-klaar pakket. Sommige ondernemingen leveren deze eindproducten gratis; ze halen hun inkomsten uit de verkoop van diensten ervoor.
Dergelijke firma’s hebben vaak een aantal mensen in dienst die helpen bij de ontwikkeling van het oss-product. Dit heeft voordelen voor beide partijen: het product zelf wordt doorontwikkeld in de richting die de markt vraagt en het bedrijf heeft specialisten in dienst die klanten technische ondersteuning kunnen bieden.
Licenties
Waar vergelijkbare gesloten producten veel kunnen kosten, blijft oss in pure vorm gratis. Zelfs bij aankoop van een voorverpakt oss-product van een leverancier zal de prijs lager uitvallen dan die van vele gesloten producten. Er zijn weliswaar meer kosten dan alleen de aanschaf (personeel, opleiding, ondersteuning door derden enzovoort), maar de lagere of geen initiële aanschafkosten maken de koop van nieuwe software interessanter, vooral wanneer een organisatie deze inzet in grote hoeveelheden.
Ook geeft oss meer vrijheid dan de organisatie wellicht gewend is. Omdat de programmatuur niet gerelateerd is aan één specifieke leverancier, kunnen we zelf de leveranciers kiezen voor technische assistentie, beheertaken (met de gewenste sla’s, service level agreements), uitbesteding enzovoort. Als één van die bedrijven zijn contract niet verlengt, zijn we vrij om zelf op zoek gaan naar een ander.
Op technisch niveau heeft oss in het algemeen een goede reputatie. Velen prijzen de snelheid, betrouwbaarheid, veiligheid, robuustheid en flexibiliteit. De meeste mensen gebruiken al veelvuldig oss zonder het te weten; het gros van de infrastructuur van internet werkt met behulp van oss. Er bestaat al een grote hoeveelheid oss-producten, zoals webservers, applicatieservers, databases, netwerkbeheersystemen en zelfs kantooromgevingen, internetapplicaties en systemen voor grafisch ontwerpen.
Net als bij gesloten software hoort bij oss een licentie die de gebruikers wettelijk moeten respecteren. Een groot verschil is dat open broncode licenties vrijheden beschermen in plaats van deze te beperken. Ze geven bijvoorbeeld het recht om de software te kopiëren en aan te passen, daar dit een vereiste is voor de programmeurs die de broncode delen via internet.
Sommige licenties, zoals de gnu gpl (general public license), gaan nog verder. Deze licentie is de meest toegepaste voor open broncode producten. Hij stelt dat degene die het product aanpast en verder verspreidt verplicht is om de aangepaste broncode openbaar te maken. Andere licenties, zoals de bsd-licentie, staan de gebruiker/ontwikkelaar toe de broncode op te nemen in zijn eigen gesloten product zonder de broncode vrij te geven.
Er zijn vele open broncode licenties. Het is dus aan te bevelen navraag te doen bij de juridische afdeling, afhankelijk van hoe de organisatie het product wilt gebruiken. Als ze alleen het product wilt gebruiken, zonder het aan te passen of verder te verspreiden, is de licentie over het algemeen geen probleem, omdat elke open broncode licentie dit basisrecht verleent.
Ecosystemen
Het laatste decennium is software één van de vitaalste onderdelen van de moderne wereld geworden. Het bestuurt elektriciteitscentrales, regelt verkeerslichten, organiseert grote hoeveelheden gegevens en ga zo maar door. Daar waar software slimmer wordt, neigt hij er echter ook toe complexer te worden.
Veel complexe systemen worden ontwikkeld om de dienstverlening van bedrijven te verbeteren. De complexiteit is het herkenbaarst als de totale dienstverlening niet door één systeem wordt geleverd, maar door een aantal systemen die samenwerken. Die systemen moeten goed geïntegreerd zijn om efficiënt te zijn. Het integreren van twee systemen kan al een uitdaging zijn, maar denk eens aan de complexiteit van een multinationaal bedrijf met wereldwijd verspreide vestigingen. Zodra we over dergelijke verzamelingen van softwareproducten spreken, hebben we het over software-ecosystemen.
De enige manier om software-ecosystemen flexibel te houden is door gebruik te maken van open standaarden. Deze maken het mogelijk om een softwareproduct dat slechts één specifieke taak uitvoert van de totale hoeveelheid werk te integreren in het grote geheel. Door dezelfde standaarden te gebruiken, kunnen vele verschillende componenten communiceren en gegevens uitwisselen.
Gegevensopslag met behulp van open standaarden heeft nog een voordeel: de data blijven bruikbaar in de toekomst; ze zijn niet vatbaar voor de compatibiliteitsproblematiek van gesloten softwareproducten. Open standaarden en open broncode software zijn geen synoniemen van elkaar, maar ze hebben wel een hechte band. Oss gebruikt vaak open standaarden en stimuleert daardoor de verspreiding en ontwikkeling ervan.
Gemeengoed
Adoptie van open standaarden stelt ons in staat om individuele softwareproducten als vervangbare componenten te zien. Zodra één component door veranderende omstandigheden niet meer voldoet, is het te vervangen door een andere component.
De complexiteit van ecosystemen neemt alsmaar toe. Dit maakt het steeds onwaarschijnlijker dat bedrijven hun complete ecosysteem vervangen door een geheel nieuw systeem. In de loop van de tijd hebben we een verschuiving gezien van grootse introducties van nieuwe systemen naar kleine veranderingen in slechts één of twee systemen. Dezelfde analogie is te gebruiken voor oss: vandaag de dag evolueren hele oss-ecosystemen.
Hoewel de meeste organisaties zichzelf graag als uniek zien, hebben ze voor ongeveer 95 procent dezelfde softwarebehoeften als hun concurrenten. Denk aan een stoelenfabrikant met een website, productiefaciliteiten, voorraadbeheer, hrm, crm enzovoort. In termen van softwarebehoeften is zijn concurrentie waarschijnlijk niet zo heel verschillend.
Door de ecosysteem-benadering, gecombineerd met de componentengedachte, gaan we steeds meer softwareproducten als gemeengoed zien. Vandaag de dag zouden we niet eens meer dromen van het ontwikkelen van een webserver; we pakken er eentje van de plank en zetten die in. Dezelfde trend zien we in vrijwel elke gangbare categorie van software optreden; besturingssystemen, netwerkapplicaties, internetapplicaties, databases, applicatieservers, noem maar op. Je kijkt wat er beschikbaar is, maakt een keuze en zet in wat je denkt dat het beste past.
Zodra we dingen als gemeengoed zien, krijgen we de neiging er minder geld aan te spenderen. Waar het tien jaar geleden normaal was om een klein vermogen neer te tellen voor airconditioning in een auto, kijken we er vandaag de dag eerder van op als dat er niet in zit of inbouw ervan hetzelfde zou kosten als tien jaar geleden. Hetzelfde geldt voor software; we zijn nu verbaasd als we voor een internetbrowser moeten betalen.
Dynamiek
Open broncode producten lijken de volgende stap te zijn in software-evolutie. Ze zijn geen eigendom van één bedrijf, maar volledig open en vrij te gebruiken door iedereen. Hun openheid en de adoptie van open standaarden maken het mogelijk om ze eenvoudig te integreren in vrijwel ieder ecosysteem.
De gemeengoedfactor van oss heeft tot grote adoptie in de markt geleid. Een paar jaar geleden werden oss-producten nog beperkt ingezet, maar tegenwoordig lijken veel bedrijven te denken: "het is er, de kwaliteit is goed; waarom zouden we het niet gebruiken?" Zodra bedrijven geleidelijk met deze producten kennis maken, groeien het vertrouwen en de acceptatie vaak. In veel gevallen wordt oss na een bepaalde periode ook ingezet in bedrijfskritische omgevingen, waar het oudere, gesloten systemen vervangt tegen een fractie van de prijs.
Oss is vaak goedkoop in gebruik; geen dure licenties en geen addertjes onder het gras. Als een bepaald product niet bevalt, probeer je een ander. Een klein bedrijf kan zich waarschijnlijk toch al geen grote it-uitgaven permitteren, dus kan open broncode software een kwalitatief goede keuze zijn met lage kosten. Doordat oss zo vrij beschikbaar is op internet, is het snel inzetbaar, zodat het bedrijf vlug kan inspelen op de hedendaagse dynamiek van de markt. Als het ‘zomaar downloaden’ van software een ongemakkelijk gevoel geeft, is het altijd mogelijk een leverancier in de arm te nemen die het verlangde comfort en vertrouwen biedt.
Bedrijven merken dat een unieke aanpak in de markt steeds belangrijker wordt. Nu meer en meer gebruikelijke behoeften in te vullen zijn met open broncode oplossingen, laat dat ruimte om de aandacht te richten op de zaken die het bedrijf uniek maken. Het feit dat 95 procent van de software van de plank te pakken is en valt in te zetten tegen lage kosten, betekent dat meer geld overblijft voor die overige 5 procent. Omdat de broncode van oss beschikbaar is, is het zelfs mogelijk delen van producten aan te passen aan specifieke behoeften.
Oss is te vinden bij multinationals voor zware rekentaken, bij medische instituten voor onderzoek, bij filmstudio’s voor het maken van animatiefilms, bij financiële bedrijven voor kostenreductie en bij fabricagebedrijven in hun productieomgevingen. Tegelijkertijd voeren overheden wereldwijd discussies over de politieke voordelen van de openheid en leveranciersonafhankelijkheid van oss. Sommige overheden voeren inmiddels wetgeving in die de inzet van oss verkiest of zelfs verplicht voor overheidstoepassingen. Kortom, het aantal organisaties dat oss inzet groeit dagelijks.
Tips
De ervaring leert dat niet ieder bedrijf klaar is voor inzet van oss. Zaken als beleid, bereidwilligheid, persoonlijke overtuigingen en desinformatie vormen vaak grote drempels. Bij het opstellen van een oss-aanpak kunnen de volgende vijf tips helpen.
Wees niet bang om gesloten software en oss te mixen. Doordat steeds meer software zich conformeert aan open standaarden, wordt de aard van het product irrelevant. Zolang het de taken doet die het moet doen maakt het in gebruik niet uit of het een open of gesloten product is. Niet functionele eisen als stabiliteit, betrouwbaarheid, veiligheid, kosten, benodigde kennis, training en ondersteuningsmogelijkheden worden belangrijker in het keuzeproces dan de functionaliteit zelf.
Voorkom het maken van beleid voor of tegen oss. Via de evolutionaire aanpak kan de it-organisatie evolueren naar een combinatie van gesloten en open broncode producten. Dit vereist wel dat er bij elke keuze vrijheid is in het maken ervan. Beleid als het hanteren van voorkeursleveranciers maakt dit lastig en dwingt de organisatie in de toekomst mogelijk keuzes te maken die ze liever niet had gemaakt. Kijk daarom nauwkeurig naar het beleid voor de aanschaf van programmatuur en maak dit zo neutraal mogelijk wat betreft de keuze tussen gesloten of open broncode software.
Valkuil
Begin klein en niet bedrijfskritisch. Als een organisatie een nieuwe dienst in de it-afdeling wil invoeren, kijk dan ook eens naar oss-kandidaten voor die dienst en neem deze mee in de productvergelijking. Misschien dat op enig moment het oss-product geschikter is dan gesloten producten. De inzet ervan bouwt vertrouwen op; daardoor zal de organisatie zich steeds meer op haar gemak voelen bij het kiezen van oss-producten in het algemeen. Voordat ze het weet behandelt ze oss net als iedere andere vorm van software.
Voorkom generalisaties. Oss is nieuw voor veel organisaties. Daardoor kost de eerste periode meer tijd en energie dan gewoonlijk; de organisatie bevindt zich op het steile pad van de leercurve. Ze komt meer te weten over terminologie, productnamen, productfunctionaliteit enzovoort. Wees niet ontmoedigd wanneer een specifiek oss-product niet geheel aan de verwachtingen voldoet. Er zijn legio producten te verkrijgen, dus er bestaat een goede kans dat de eerste keuze niet blijkt te passen. Als een dergelijk product toevallig open broncode is, is het niet handig om daarop oss in zijn algemeenheid te beoordelen, omdat er andere producten kunnen bestaan die wel aan de verwachtingen voldoen.
Een uur onderzoek is beter besteed dan een uur praten. We hopen dat de lezers zich nu op zijn minst bewust zijn van het bestaan van oss, zodat ze dit bewustzijn in de toekomst gebruiken. De valkuil is echter om steeds maar over oss te blijven praten. Er zijn veel meningen over oss, dus het is goed mogelijk dat dit ettelijke maanden kost. Op een gegeven moment geldt echter de Nike-slogan: Just do it!< BR>
Open broncode homepage:
http://www.opensource.org en http://www.opensource.nl
Free Software Foundation homepage:
http://www.fsf.org
Jeroen van Disseldorp, Kasper van Beem, senior consultants bij Cap Gemini Ernst & Young.